دیگ بخار، به عنوان یکی از تجهیزات مهم در گستره وسیعی از صنایع، از نیروگاه‌ها و مجموعه‌های پتروشیمی

، بیمارستان‌ها و سیستم‌های دریایی، نقشی انکارناپذیر ایفا می‌کند. این دستگاه‌ها با تولید بخار پرفشار و دما بالا، انرژی لازم برای بسیاری از فرآیندها را تأمین می‌کنند. اما کار با دیگ بخار صنعتی یا دریایی، نیازمند دانش فنی دقیق و رعایت اصول ایمنی دیگ بخار است. به عنوان فردی که در این حوزه تحصیل یا فعالیت می‌کنید، احتمالاً با پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های کار با این تجهیزات آشنا هستید. یکی از جدی‌ترین جنبه‌های کار، پیروی از مراحل روشن شدن دیگ بخار و همچنین فرآیند خاموش کردن دیگ بخار به صورت صحیح و ایمن است.

در این راهنما قصد داریم با تکیه بر اطلاعات منابع معتبر، مروری بر مراحل استاندارد روشن کردن دیگ بخار داشته باشیم. هدف، یادآوری نکات کلیدی و بهترین شیوه‌ها برای راه‌اندازی دیگ بخار به شکلی است که هم ایمنی اپراتور دیگ بخار تضمین شود و هم راندمان و طول عمر دستگاه به حداکثر برسد.

چرا پیروی از دستورالعمل استاندارد دیگ بخار مهم است؟

راهنمای جامع مراحل روشن شدن دیگ بخار

شاید به نظر برسد روشن کردن دیگ بخار افقی فرآیند روتین است، اما کوچکترین سهل انگاری عواقب سنگینی دارد. حالا چرا اینقدر بر پیروی از دستورالعمل دیگ بخار تاکید می‌شود؟

1. ایمنی، اولویت اول: مهم‌ترین دلیل است! اشتباه در مراحل روشن شدن دیگ بخار منجر به افزایش ناگهانی فشار، انفجار، شوک حرارتی به بدنه، نشت بخار داغ و آسیب‌های جدی به تجهیزات و پرسنل می‌شود.
2. کارایی بهینه: راه‌اندازی صحیح، تضمین می‌کند که دیگ بخار با راندمان بالا و مصرف سوخت بهینه به فشار و دمای کاری برسد.
3. افزایش طول عمر: جلوگیری از تنش‌های ناگهانی حرارتی و مکانیکی، نقش مستقیمی در افزایش طول عمر و کاهش هزینه‌های نگهداری دیگ بخار دارد.

باید تاکید کرد که دستورالعمل سازنده هر دستگاه، مرجع اصلی و نهایی برای راه‌اندازی دیگ بخار مشخص شماست. این راهنما یک دید کلی ارائه می‌دهد.

چک لیست ایمنی دیگ بخار

قبل از اقدام به استارت دیگ بخار، انجام یک سری بررسی‌های دقیق و سیستماتیک ضروری است. این چک لیست راه‌اندازی دیگ بخار را جدی بگیرید:

• کنترل پنل و آلارم‌ها: وضعیت کلی کنترل پنل و تمام آلارم‌های حیاتی (سطح آب، شعله، احتراق، فشار، دما و…) را بررسی کنید. مطمئن شوید هیچ آلارم فعال یا وضعیت قفل سیستمی (Lockout) وجود ندارد.
• سطح آب دیگ بخار: اصلی‌ترین بخش کنترل! سطح آب دیگ بخار را در آب‌نمای شیشه‌ای (Gauge Glass) چک کنید. سطح آب باید کمی بالاتر از نشانگر سطح پایین (Low Water Level) باشد تا هم سیستم ایمنی اجازه استارت بدهد و هم انبساط آب هنگام گرم شدن، باعث فشار بیش از حد نشود.
• سیستم سوخت: از باز بودن تمام شیرهای مسیر سوخت اطمینان حاصل کنید. در صورت استفاده از سوخت سنگین، از گردش و رسیدن آن به دمای مناسب (طبق توصیه سازنده) مطمئن شوید.
• شیرآلات: شیر اصلی بخار (Main Steam Stop Valve) باید بسته باشد. شیر هواگیری (Vent Valve) باید کاملاً باز باشد. شیرهای آب تغذیه (Feed Water) باید باز باشند. شیر تخلیه (Drain) بین شیر اصلی بخار و شیر یک‌طرفه (در صورت وجود) نیز باز باشد.
• محیط اطراف: از تمیزی محیط، عدم وجود مواد قابل اشتعال و عملکرد صحیح سیستم تهویه اطمینان حاصل کنید.

مراحل روشن شدن دیگ بخار

پس از اطمینان از صحت پیش‌نیازها، فرآیند روشن کردن دیگ بخار را مطابق مراحل زیر شروع کنید:

1. فعال‌سازی سیستم کنترلی: برق اصلی مشعل و کنترل پنل را وصل کنید و تنظیمات اولیه (انتخاب پمپ و…) را انجام دهید.
2. شروع پیش-تهویه (Pre-Purge): فن دمنده (FD Fan) روشن شده و برای مدت زمان مشخصی مثلاً ۳ دقیقه هوای تازه را به داخل کوره و مسیر دود دمیده تا هرگونه گاز قابل اشتعال تخلیه شود. این مرحله برای ایمنی دیگ بخار عمودی بسیار مهم است.
3. احتراق مشعل راه‌انداز (Pilot Burner): پس از اتمام پیش تهویه، سیستم جرقه معمولاً الکترودها فعال شده و مشعل پیلوت که با سوخت سبک‌تر کار می‌کند، روشن می‌شود.ُُ
4. تأیید شعله پیلوت: سیستم باید طی چند ثانیه شعله پیلوت را تشخیص دهد، در غیر این صورت فرآیند متوقف و آلارم فعال می‌شود.
5. احتراق مشعل اصلی (Main Burner): با تشخیص شعله پیلوت، شیر سوخت اصلی باز شده و مشعل دیگ بخار با کمک پیلوت روشن می‌شود. کیفیت و پایداری شعله اصلی را از طریق دریچه بازدید به دقت بررسی کنید.
6. تأیید شعله اصلی: سیستم باید شعله اصلی را نیز طی چند ثانیه تأیید کند، وگرنه آلارم نقص شعله فعال می‌شود. پس از تأیید، پیلوت خاموش می‌شود.
7. نظارت و کنترل مداوم: از این مرحله به بعد، نظارت مستمر بر سطح آب دیگ بخار و فشار دیگ بخار حیاتی است. سطح آب را با کنترل شیر آب تغذیه در محدوده مجاز نگه دارید. همزمان، کیفیت احتراق، دمای کوره و فشار داخل کوره را مانیتور کرده و در صورت نیاز، هوای احتراق و میزان سوخت را تنظیم کنید.
8. بستن شیر هواگیری (Vent Valve): با شروع خروج بخار از ونت یا رسیدن فشار دیگ بخار به حد معین (مثلاً ۰.۵ تا ۱ بار)، شیر هواگیری را ببندید.
9. افزایش تدریجی فشار: راه‌اندازی دیگ بخار باید به آرامی و با شعله کم (Low Fire) صورت گیرد تا از تنش حرارتی جلوگیری شود.
10. گرم کردن و تخلیه خطوط بخار (Purging): قبل از باز کردن کامل شیرهای بخار، خطوط را با باز کردن شیر بای‌پس یا کمی باز کردن شیر اصلی گرم کرده و آب کندانس را تخلیه کنید.
11. تست تجهیزات ایمنی: این مرحله را هرگز فراموش نکنید! عملکرد صحیح قطع‌کن سطح پایین آب (Low-Water Cutoff) و شیر اطمینان (Safety Valve) را حتماً به صورت عملی تست کنید. اطمینان از کارکرد این دو، ستون اصلی ایمنی دیگ بخار است.
12. ورود به شبکه بخار: وقتی فشار دیگ بخار به نزدیکی فشار شبکه رسید (مثلاً ۷۵-۸۵٪)، شیر یک‌طرفه و سپس شیر اصلی بخار را کاملاً باز کنید تا دیگ وارد شبکه شود.
13. بستن شیرهای تخلیه: شیرهای تخلیه مسیر بخار را ببندید.
14. بررسی نهایی: عملکرد صحیح تمام سیستم‌های کنترل اتوماتیک را بررسی کنید و از پایداری دیگ در فشار کاری مطمئن شوید.
15. ثبت و گزارش: وضعیت را در دفتر گزارش ثبت کنید.

با انجام دقیق این مراحل، راه‌اندازی دیگ بخار به صورت ایمن و کارآمد انجام می‌شود.

مراحل خاموش کردن ایمن دیگ بخار

فرآیند خاموش کردن دیگ بخار نیز به همان اندازه روشن کردن دیگ بخار اهمیت دارد و نیازمند دقت است:

1. اطلاع‌رسانی: افراد مربوطه را مطلع کنید.
2. تغییر سوخت (در صورت نیاز): در صورت استفاده از سوخت سنگین و خاموشی طولانی، به سوخت سبک بروید.
3. قطع سوخت و توقف مشعل: ابتدا سوخت را قطع کرده و سپس چرخه اتوماتیک و مشعل را متوقف کنید.
4. تهویه نهایی (Post-Purge): اجازه دهید فن برای تخلیه گازهای باقیمانده کار کند.
5. خاموش کردن تدریجی فن‌ها: با کاهش دمای کوره، فن‌ها را طبق دستورالعمل خاموش کنید.
6. بستن شیر اصلی بخار: شیر اصلی خروج بخار را کاملاً ببندید.
7. باز کردن شیرهای تخلیه: تمام درین‌های مسیر بخار و سوپرهیتر (در صورت وجود) را باز کنید.
8. مدیریت سطح آب: طبق دستورالعمل سازنده، یا شیر آب تغذیه را ببندید یا سطح آب را قبل از توقف کامل پمپ، به حد بالایی برسانید.
9. باز کردن شیر هواگیری (بسیار مهم): وقتی فشار به نزدیکی اتمسفر رسید، ونت را باز کنید تا از ایجاد خلاء جلوگیری شود.
10. خاموش کردن تجهیزات جانبی: سیستم‌های کمکی را خاموش کنید.
11. قطع برق: سیستم الکتریکی را قطع کنید.
12. ثبت گزارش: پارامترهای نهایی را ثبت کنید.

نکات کلیدی ایمنی و بهره‌برداری دیگ بخار

رعایت چند نکته کلیدی دیگر به عملکرد بهتر و ایمن‌تر دیگ بخار شما کمک بسیاری خواهد کرد. مجدداً تاکید می‌کنیم که دستورالعمل سازنده، مرجع اصلی و نهایی شما برای تمام جنبه‌های کار با دستگاه است. همچنین، حفظ کیفیت آب تغذیه مطابق با استانداردهای توصیه شده برای جلوگیری از رسوب و خوردگی، و کنترل دائمی سطح آب دیگ بخار از اهمیت بالایی برخوردارند.

سعی کنید از کار طولانی مدت دستگاه در بار کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت خودداری کرده و پارامترهای احتراق مانند دما و فشار کوره را همواره در محدوده بهینه نگه دارید. در کنار این موارد، هشیاری اپراتور دیگ بخار در بازرسی‌های دوره‌ای و حساسیت به هرگونه صدای غیرعادی، لرزش، نشتی یا عملکرد نامناسب تجهیزات ایمنی و اطمینان از اینکه تنها افراد آموزش‌دیده و واجد شرایط با دستگاه کار می‌کنند، نقشی حیاتی در پیشگیری از حوادث دارد.

توصیه نهایی من به شما این است که ثبت دقیق وقایع و پارامترهای عملیاتی در دفتر گزارش را برای تحلیل عملکرد و عیب‌یابی‌های آتی فراموش نکنید.

به دستورالعمل‌ها پایبند باشید

مراحل روشن شدن دیگ بخار و خاموش کردن آن، فرآیندهایی استاندارد هستند که رعایت دقیق آن‌ها برای تضمین ایمنی دیگ بخار، افزایش راندمان و طول عمر تجهیزات ضروری است. با درک اهمیت هر مرحله و پیروی از دستورالعمل‌های سازنده و بهترین شیوه‌های صنعتی، می‌توان از عملکرد ایمن و پایدار این تجهیزات حیاتی اطمینان حاصل کرد. پیش از هرگونه استفاده عملی، متن را به دقت توسط متخصص فنی بازبینی کرده، صحت و کاربردپذیری اطلاعات را با توجه به نوع دیگ بخار مورد نظر خود تأیید کنید و از اصالت و دقت علمی آن مطمئن شوید.

سولات متداول

برای جلوگیری از ایجاد خلاء (وکیوم) به دلیل کندانس شدن بخار هنگام سرد شدن دیگ، که می‌تواند باعث آسیب یا مچالگی بدنه بر اثر فشار اتمسفر شود.